Şiir İnceleme Yöntemi

Şiir incelenirken aşağıdaki kıstaslara dikkat edilir:

A.Biçim (Şekil) Unsurları:

Nazım Şekli: (Gazel, Kaside, Mesnevi, Koşma, Semai, Mani, Serbest nazım)
Nazım Türü: (Tevhid, Münacat, Naat, Methiye, Mersiye, Hicviye, Güzelleme, Koçaklama, Taşlama, Ağıt ya da Epik, Lirik, Pastoral, Didaktik, Satirik, Dramatik)
Nazım Birimi: (Mısra[dize], Beyit, Dörtlük, Bent; Serbest)
Nazım Ölçüsü: (Hece ölçüsü, Aruz ölçüsü, Serbest ölçü)
Uyak(Kafiye)-Redif: (Tam, Yarım, Zengin, Tunç, Cinaslı Kafiye, Redif )

B.İçerik (Muhteva) Unsurları: (9. Sınıf Türk Edebiyatı Müfredatına Uygun Olarak Düzenlenmiştir.)

1. Şiir ve Zihniyet: Şaire, yazıldığı döneme ve edebî akımlara göre değişebilir. Zihniyet şiirdeki; dini, siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel, sivil, askeri vb. unsurlardan tespit edilir.

2. Şiirin Ahenk (Ses ve ritim) Unsurları: Şiirde tespit edilmesi beklenen ahenk unsurları şunlardır: Asonans, aliterasyon, kafiye ve iç kafiye, ölçü ve durak, söyleyiş biçimi (vurgu ve tonlama).

3. Şiirin Dili: Şiir dilinin doğal dilden ayrı, yan ve mecaz anlamlı bir dil olduğu kabul edilerek, incelenen şiirde sanatlı söyleyişin bulunup bulunmadığı, soyut-somut, öznel-nesnel ifadelerin kullanılıp kullanılmadığı, kelimelerin imge ve çağrışım değeri taşıyıp taşımadığı vb. tespit edilir.

4. Şiirde Yapı: Hangi birimle oluşturulduğu(dörtlük, beyit, bent vb.), nazım şekli/biçimi(gazel, kaside vb.) ve nazım türü(koçaklama, mersiye vb.) bilinmeli. Ayrıca şiirde yapının; tek bir tema etrafında birleşen bu unsurlarla birlikte oluştuğu bilinmeli.

5. Şiirde Tema: Konu ve ifadeler arasındaki bütünlüğü sağlayan temel unsur tespit edilmeli. Aşk, kahramanlık, ayrılık gibi…
Not: Şiirin birden fazla teması olmaz, tema tektir.

6. Şiirde Gerçeklik ve Anlam: Doğal dil, gerçekliği doğrudan ve tek boyutlu olarak ele alırken şiir dilinin bu gerçekliği değişik şekil ve boyutlarda işlediği bilinmelidir. Şiir incelenirken şiirde değiştirilen gerçekliklere örnekler verilmelidir.
Örn:
Doğal dil: Işık üstümüze vururdu.
Şiir dili: Yıkanırdık doya doya o tatlı ışıklarda.
Şair ışıkların insanın üstüne vurması gerçekliğini kendi gerçekliğine uyarlayarak ışıklarla yıkanmak olarak değiştirmiştir. Başka bir şair, mesela karanlığı seven bir şair; ‘ışıklar acıtırdı ruhumu, gece olduğunda’ diyebilir.

7. Şiir ve Gelenek: Şairin hangi edebi geleneğe(Divan şiiri, halk şiiri, garip, ikinci yeni gibi…) bağlı olduğu veya bunlara bağlı kalarak yazıp yazmadığı tespit edilir. Bunun için tüm edebi geleneklerin belli başlı özelliklerinin bilinmesi gerekir.

8. Şiir ve Şair: Şairin edebi kişiliği; şiirlerinde işlediği konular, metnin zihniyeti, ahengi, geleneği vb. unsurlarla ilişkilendirilerek şairin kişiliği ve hayatının, şiirlerine yansıyıp yansımadığı tespit edilir, şiirden alınan örnek cümlelerle bu tespitler yansıtılır.

9. Şiir ve Yorum: Şairin ne anlatmak istediğini anlamaya yorum denir. Bir şiirin doğru yorumlanabilmesi için şairin hayatının, edebi kişiliğinin, zihniyetinin iyi bilinmesi ve şiir üzerinde doğru düşünülmesi gerekir. Bunun yanında bir şiir, çeşitli zamanlarda, farklı kişilerce değişik yorumlanabilir. Bunun sebebi hem şiirin çok anlamlılığı hem de okurun bilgi, kültür, zevk, anlayış ve ruh halinin farklı olabilmesidir.


Kübra ESENEL
Türk Dili ve Edb. Öğretmeni