Dilin İşlevleri

Dilin İşlevleri

1. Şiirsel (Edebî) İşlev:
Duygu ve düşüncenin, şiirsel ve edebî bir dille yazıya aktarılmasıdır. Sadece şiirde değil, mensur metinlerde de dil, bu işleviyle kullanılabilir.

Örnek:
Derinden derine ırmaklar ağlar,
Uzaktan uzağa çoban çeşmesi.
Ey suyun sesinden anlayan bağlar,
Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi.
Faruk Nafiz ÇAMLIBEL

Yukarıdaki metinde dil, şiirsel işlevinde kullanılmıştır.

2. Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi:
İletiden sonra alıcının eyleme geçeceği türde cümlelerde kullanılır:

Örnek:
Haydi, ellerimizi, bileklerimizi kırmadan 360 derece döndürelim.
Ayberk sus artık.
Burak yerine otur.
Umut ön sıraya gel.
Safa tek ayak üstünde bekle.

3. Heyecan Bildirme İşlevi:
Duygu ve coşku bildirir, genelde ünlem cümlelerinde kullanılır:

Örnek:
Vay canına o da ne!
Kahretsin, ders notlarımı evde unutmuşum, hazırlamak için o kadar da uğraşmıştım…
Eyvah telefonum yok!

4. Kanalı Kontrol İşlevi:
Dil, iletişim kanallarını denetlemek için kullanılır. Genelde soru cümlelerinde dil bu işleviyle kullanılmıştır:

Örnek:
Safa ben en son ne anlattım?
Ayberk ödevini yaptın mı?

5. Göndergesel İşlev:
Alıcıya mesaj gönderme, bilgi verme amacı olan öğretici metinlerde dil, bu işlevle kullanılır.

Örnek:
Atatürk: “Türk demek dil demektir. Milliyetin çok bariz vasıflarından birisi dildir. Türk milletindenim diyen insanlar her şeyden evvel ve mutlaka Türkçe konuşmalıdır.” diyerek, dilin önemini vurgulamıştır.
Su, 0 derecede donarken, 100 derecede kaynar.

6. Dil ötesi İşlev:
Dil bilgisi içerikli tanım cümlelerinde (Türkçeyle ilgili tanım cümlelerinde) kullanılır:

Örnek:
Nesne, eylemin yaptığından etkilenir.
Zamir, isimlerin yerini tutan sözcüklere denir.
Özel isimler büyük harfle başlar.
Noktadan sonra büyük harfle başlanır.

Aşağıdaki cümlelerde dil, hangi işlevinde kullanılmıştır?

Şimdi şuraya düşüp bayılıvereceğim…
(Heyecan bildirme)
Aç kapıyı, ben geldim.
(Alıcıyı harekete geçirme)
Gülsüm’üm sen misin?
(Kanalı kontrol)
Özel isimlerin ilk harfi büyük yazılmalıdır.
(Dil ötesi)
Hegel’in felsefesinin çıkış noktası tarihtir.
(Göndergesel)

Kübra ESENEL
Türk Dili ve Edb. Öğretmeni