Edebiyat sınavları ile ilgili açıklama:



Sınavda, soru kâğıdında verilen metinlerle ilgili olarak;
-Metnin teması ve ana fikri,
-Metnin ve dönemin zihniyeti,
-Metin ve gelenek ilişkisi,
-Metindeki temel çatışma,
-Metnin yapı unsurları,
-Metnin dil ve anlatım özellikleri,
-Metnin ahenk unsurları,
-Metin ve yazar ilişkisi,
-İki edebi dönemin karşılaştırması sorulacaktır.

***Sınavda sizden, sınıflarda yaptığımız metin çalışmalarından farklı bir çalışma beklenmeyecektir. Defter ve kitap notlarını iyi okuyunuz. Defterlerine not alamayanlara yardımcı olması bakımından yukarıdaki başlıkları kısaca açıyorum:

Metinlerle ilgili olarak aşağıdaki başlıklar sorulduğunda vermeniz gereken cevap tarzları, aşağıda örnekler halinde belirtilmiştir.

-Metin ve Zihniyet: Metnin; siyasi, dini, askeri, ekonomik, kültürel, tarihi, ideolojik vb. yönlerden incelenmesi ve metinde tespit edilen bu unsurların belirtilmesidir.
Örnek:
Yukarıdaki metinde ordudan bahsedilmektedir, bu bize metnin yazıldığı dönemde düzenli ordunun var olduğunu gösterir.
Yukarıdaki metinde Budizm'in ilkelerinden bahsedilmektedir, bu bize eski Türklerin Budizm dininden etkilendiğini gösterir... Şeklinde cevaplar verilmelidir.

-Metin ve Gelenek: Metindeki örf, adet, gelenek ve göreneklerimiz değil; metindeki edebi gelenek belirtilmelidir.
Örnek:
Yukarıdaki metnin sade dille ve hece ölçüsüyle yazılması, metinde eski Türk tarihine duyulan özlemin dile getirilmesi vb. özelliklerden dolayı metin, Milli Edebiyat Dönemi'nin "Sade dille ve hece ölçüsüyle yazılmış şiir" geleneğine bağlıdır.

-Metin ve Yapı: Yapı Unsurları dört tanedir: a. Olay örgüsü b. Kişiler c. Yer (Mekan) ç. Zaman
Metinde yapı dendiğinde bu unsurlar, aşağıdaki gibi belirtilmelidir:
a. Olay örgüsü: Ali'nin akşam iş çıkışı Yeşilköy'deki villasına gelmesi, annesiyle tartışması, annesine bağırması, pişman olup özür dilemesi…
b. Yer: Olay, Ali'nin evinde gerçekleştiğinden mekân Ali'nin Yeşilköy'deki villasıdır. Net bir yer bildirildiğinden, mekân belirlidir.
c. Zaman: Akşam. (Net bir tarihe götürmediği için zaman belirsizdir.)
ç. Kişiler: Ali ve annesi.
-Metinde Tema, Ana Fikir ve Temel Çatışma: Metnin teması; aşk, gurbet, açlık, yoksulluk, şiddet, kölelik, fedakârlık…
Ana Fikir; Zenginlerin, fakirlere yardım etmesinin gerekliliği, annelerin çocukları için her fedakârlığı yapabilmesi…
Temel Çatışma: “Zenginlik X Yoksulluk”, “İyilik X Kötülük”, “Hayaller X Gerçekler”…

-Metinde Dil ve Anlatım:
Dil bakımından şunlara bakılır:
Sade mi; yabancı kelimelerle dolu mu?
Açık ve anlaşılır mı; semboller, söz sanatları, mecazlar vs. kullanılmış mı?
Dil hangi işlevde kullanılmış?
Cümle uzunlukları nasıl? Devrik cümleler var mı?
…
Anlatım bakımından şuna bakılır:
Metindeki bakış açısı nedir? (İlahi mi, kahraman mı gözlemci mi?)

-Metin ve Yazar:
Edebi metinle, yazar arasındaki ilişkiyi çözebilmek için yazarın yaşam öyküsünü, en azından sanat anlayışını ve yaşam tarzını az da olsa bilmek gerekir. Metin ve yazar ilişkisi sorulduğunda,
Metinde yazarın yaşamından izler var mı?
Seçtiği kahramanlar ve anlatılanlar, yazarın kişisel tutumlarıyla ilişkili mi? gibi sorulara yanıt aranır.


Kübra ESENEL
Türk Dili ve Edb. Öğretmeni